In De Boekenpraktijk gaat podcasthost Willem van Leeuwen in gesprek met Hendrik Noten over de mechanismen achter ophef en de gevolgen ervan voor economie en samenleving.
Hoe ophef ons debat bepaalt
Noten beschrijft hoe ophef fungeert als brandstof in het medialandschap. Sociale media zijn ingericht op korte, emotionele boodschappen – snippets die de meeste kliks opleveren. 'Emotie scoort, dat werkt het beste,' zegt Noten. 'Zelfs ik ben daar niet immuun voor. Wil je als politicus zichtbaar zijn, dan krijg je het grootste podium door mee te gaan in beeldvorming die op emotie draait.'
Die ontwikkeling heeft ook gevolgen voor de journalistiek. 'Talkshows produceren steeds meer korte fragmenten die geschikt zijn voor social media. Snippets zijn een social-media-verschijnsel dat eigenlijk niets meer te maken heeft met lineaire televisie.' Daarmee verschuift het publieke debat van wat er inhoudelijk speelt, naar wie of wat op dat moment verontwaardiging oproept.
De Amerikaanse journalist Walter Lippmann onderscheidde al in de vorige eeuw publiek leven, publieke opinies en publieke opinie. Voor politici telt uiteindelijk die laatste: de meningen waarvan burgers verwachten dat er iets mee gebeurt. Volgens Noten is die publieke opinie in onze tijd in hoge mate gevormd door wat er in de media verschijnt – en dus door ophef.
Rijker dan ooit, maar ongelijker
Economisch gezien is Nederland rijker dan ooit. Toch lukt het veel mensen steeds moeilijker om aan te haken. Noten: 'Als land zijn we rijker dan ooit, tegelijkertijd vereist dat een bepaald welvaartsniveau om mee te kunnen doen. Je hebt een smartphone nodig, een computer, je moet kunnen reizen. Voor groepen mensen wordt dat steeds lastiger.'
Volgens Noten is er bovendien een kleine groep die er belang bij heeft dat die ongelijkheid in stand blijft. 'Zolang het debat gaat over culturele vragen – wie wij zijn als land – blijven we een conservatief land en praten we niet over inkomensverschillen of vermogensverdeling. Dat is in het voordeel van degenen die nu aan de goede kant van de ongelijkheid zitten.'
Migratie en de kracht van ontmoeting
Ook bij migratie ziet Noten deze dynamiek. 'Migratie is een duizend-dingen-doekje geworden. De meeste problemen in Nederland zouden opgelost zijn als er minder migranten waren, zo denkt men. Maar dat klopt feitelijk niet.'
Toch eindigt De prijs van ophef niet in somberte. Noten wijst ook de weg vooruit: meer deliberatie – echte ontmoeting en gesprek. 'We zijn geen perfecte rationele wezens. We zijn groepsdieren. Maar als we elkaar ontmoeten en in gesprek gaan, ontdekken we vaak dat we veel gedeelde belangen hebben.' Als vakbondsman ziet hij dat dagelijks: 'In de vakbond zitten mensen die cultureel totaal verschillend zijn, maar die allebei brood op de plank willen. Dat gedeelde belang kan tegenstellingen doorbreken.'
Zijn pleidooi: laten we ons minder laten leiden door snippets en framing, en meer oog hebben voor de vragen die er écht toe doen. Noten: 'We nemen veel te vaak positie in over wie er een probleem is. Terwijl de echte vraag moet zijn: wat vinden we belangrijk, en wat gaan we eraan doen?'
Stellingen
Elke aflevering van de podcast legt host Willem van Leeuwen de gast een aantal stellingen voor. De stellingen voor Hendrik Noten zijn:
- Ongelijkheid is wel een motor van ambitie, het prikkelt namelijk mensen om harder te werken en risico's te nemen;
- Nederland heeft arbeidsmigranten nodig voor zijn economische welvaart.
Boekentips
Hendrik Noten tipt Why We’re Polarized van Ezra Klein: ‘Dit boek laat zien hoe identitaire vragen steeds belangrijker zijn geworden in de Amerikaanse politiek en hoe de Democraten daardoor hun traditionele achterban kwijtraakten. De dynamiek die Klein beschrijft, herken je nu sterk in de Nederlandse politiek. Het geeft het gevoel dat we zo’n tien jaar achterlopen – en dus misschien nog tijd hebben om het anders te doen.’
Ook tipt hij Le Courage de la Nuance van Jean Birnbaum: ‘De moed die nuance vereist – dat is precies waar het mij om gaat. In een tijd waarin alles draait om one-liners en absolute overtuigingen, pleit Birnbaum ervoor dat we durven spreken met twijfel en nuance. Daarmee creëren we weer ruimte voor verschillende perspectieven.’
OVER DE BOEKENPRAKTIJK
De Boekenpraktijk is een podcast van Managementboek. Presentator Willem van Leeuwen onderzoekt elke twee weken samen met auteurs hoe de theorie van managementboeken aansluit bij de praktijk.