Hoort het of helpt het? - Geef aandacht aan bewuste actie

Het is een gevoel dat vooral binnen de non-profitsector opkomt. In de hulpverlening, sociale zekerheid en het onderwijs. Dat we mensen willen helpen, maar het tegenovergestelde bereiken. De oorzaak? De regels of het systeem. Wanneer we blind volgen of automatisch beslissen, komen we terecht in een web van onbedoelde negatieve neveneffecten.

kernboodschap

Thom Verheggen heeft meerdere boeken over dit onderwerp geschreven, of eraan meegewerkt. Ik geef de kernboodschap van zijn werk, in mijn woorden:

• Zomaar wat werk verplaatsen is makkelijk maar richtingloos.
• Met regels afvinken stuur je af op neveneffecten.
• Met bewust denken en doen kun je het meeste bereiken.

Met Hoort het of helpt het? geeft Verheggen zijn gedachtegoed in de kortste, meest eenvoudige versie. Dit boekje is zo groot als mijn hand en telt minder dan 100 pagina’s, waarvan de helft is gevuld met illustraties. Het is een pamflet dat hij verspreidt als oproep tot het bewuste handelen dat hij voorstaat.

archetypisch moment

Verheggen brengt zijn boodschap terug tot de absolute kern: de persoonlijke keuze. Hij spiegelt een archetypisch moment voor, waarop de professional de keuze heeft tussen doen wat hoort of doen wat helpt. Om weg te blijven van formuliervullerij kies je idealiter voor het laatste. Gelukkig geeft Verheggen wat context voor dit dualistische keuzemodel.

Want hoewel eenvoudig, is dit boek niet simpel. Sterker nog, Verheggen is erin geslaagd er diepte in te leggen. Hij geeft al vrij snel aan dat de keuze lang niet altijd zo makkelijk is als je zou denken.

verzachtende omstandigheden

Wat hij al aan het begin van dit boek goed beschrijft, zijn de achtergronden waarom we vaak voorbijgaan aan doen wat helpt. De rigide keuze aan het begin van dit boek krijgt verzachtende omstandigheden - het gaat niet over schuld. Verderop maakt hij een vergelijkbaar punt wanneer hij uitlegt dat de regels natuurlijk van oorsprong bedoeld zijn als kader om hulp te bieden.

Het wordt pas echt interessant in deel 2. (Ja, zelfs met slechts 46 effectieve pagina’s van 12 x 20 cm is er een deel 2.)
Daar schrijft Verheggen over samen aanpakken. Verder dan de persoonlijke keuze gaat het hier vooral om de context en het ontwikkelen daarvan.

leefwereld, systeemwereld en de bedoeling

Verheggen heeft geen brede verhandeling geschreven. Het is duidelijk dat het hem gaat om snelle bewustwording, gevolgd door actie. Achter in dit boekje staan leestips voor verdieping. Het zijn de boeken waar hij zelf aan meewerkte. Het iconische Verdraaide organisaties is misschien wel de bekendste. Door dat boek maakten we in 2012 kennis met de concepten leefwereld, systeemwereld en de bedoeling. De laatste komt trouwens uitgebreid terug in Hoort het of helpt het.

Het zou van lef getuigen om ook te verwijzen naar andere boeken. Over dit onderwerp zijn namelijk meer aanraders geschreven. Denk aan De regels en de rek of Het grote doorbraakboek. Het belangrijkste boek in deze richting is wel Reinventing Organizations van Laloux, die een analyse maakt op organisatieniveau.

Mijn kritiek komt vanuit het perspectief van Laloux. De persoonlijke keuze vormt de basis van Hoort het of helpt het. Maar, zoals Verheggen zelf ook aangeeft, heeft de context binnen de organisatie enorme invloed. Zó veel invloed, dat ik geneigd ben die boven de persoonlijke keuze te stellen. Bewuste inzet lever je samen, net zoals de regels ooit zijn voortgekomen uit een wens die goede inzet samen te kunnen (blijven) leveren.

Maar elk pamflet maakt gebruik van simplificatie om een doel te bereiken: om lezers met inzicht in beweging te krijgen. Als je Hoort het of helpt het uit hebt, is aandacht geven aan bewuste actie je enige optie.