Wanbeleid: Wanneer besturen en toezicht tekort schieten

Wanbeleid is een kernbegrip in het Nederlandse ondernemingsrecht dat verwijst naar handelen in strijd met elementaire beginselen van verantwoord ondernemerschap. Daarbij oordeelt de Hoge Raad ook nog dat niet vereist is dat het wanbeleid een structureel karakter moet hebben. Een enkele gedraging kan wanbeleid opleveren, indien die gedraging tot zeer nadelige gevolgen heeft geleid. Dit juridische concept vormt de spil waaromheen enquêteprocedures draaien en kan verstrekkende gevolgen hebben voor organisaties, bestuurders en commissarissen.

De juridische definitie van wanbeleid

Van wanbeleid kan sprake zijn indien uit het onderzoeksverslag is gebleken van een of meer handelingen van de rechtspersoon die afzonderlijk of in onderlinge samenhang, mede gelet op de aard van de rechtspersoon en de aard en terrein van haar werkzaamheden, kwalificeren als onzorgvuldig of laakbaar handelen van een zo ernstig karakter dat moet worden geoordeeld dat de rechtspersoon in strijd heeft gehandeld met elementaire beginselen van verantwoord ondernemerschap. Niet iedere of incidentele beleidsfout kan als wanbeleid worden aangemerkt. Wanbeleid hoeft geen structureel karakter te hebben maar kan ook bestaan in een enkele gedraging, bijvoorbeeld indien deze tot voor de onderneming zeer nadelige gevolgen heeft geleid.

Enquêteprocedures: het instrument tegen wanbeleid

Een enquêteprocedure is een specifieke procedure gericht op het beleid en de gang van zaken bij een rechtspersoon. De enquêteprocedure is gericht op sanering en herstel van de gezonde verhoudingen door maatregelen te treffen van reorganisatorische aard binnen de onderneming van de betrokken rechtspersoon. De doeleinden van een enquêteprocedure zijn volgens de Hoge Raad: i) het saneren alsook herstellen van de gezonde verhoudingen door middel van het treffen van zowel juridische als feitelijke maatregelen binnen de onderneming van de betreffende rechtspersoon, ii) openheid van zaken omtrent het gevoerde beleid en feitelijke dagelijkse gang van zaken binnen de betreffende rechtspersoon, iii) het vaststellen bij welke persoon of personen de verantwoordelijkheid ligt voor mogelijk wanbeleid van de betreffende rechtspersoon en iv) preventie en normering van wanbeleid bij overige rechtspersonen.

Open normen en bestuurlijke verantwoordelijkheid

Het recht kent het begrip wanbeleid als open norm - een flexibel juridisch concept dat per situatie ingevuld moet worden. Deze aanpak stelt hoge eisen aan bestuurders en toezichthouders om hun verantwoordelijkheid waar te maken.

De rol van toezichthouders en commissarissen

Commissarissen en toezichthouders spelen een cruciale rol in het voorkomen van wanbeleid. Hun taak gaat verder dan controle alleen - zij moeten proactief bijdragen aan goed bestuur en tijdig ingrijpen wanneer zich problemen voordoen.

Onderzoek en bewijsvoering in enquêteprocedures

Als de OK in de eerste fase een onderzoek gelast, wordt een onderzoeker benoemd, die toegang moet krijgen tot alle gegevens van de vennootschap. De onderzoeker maakt een verslag, dat hij deponeert bij de griffie van de OK. Indien de verzoeker of andere betrokkenen die het recht van enquête vinden dat hieruit blijkt dat sprake is (geweest) van wanbeleid, kunnen zij de ondernemingskamer vervolgens binnen 2 maanden na de deponering van het verslag verzoeken vast te stellen dat uit het verslag inderdaad van wanbeleid blijkt.

Gevolgen en voorzieningen bij wanbeleid

Indien de Ondernemingskamer wanbeleid vaststelt en er is verzocht om een voorziening, kan de hij de volgende voorzieningen treffen: schorsing of vernietiging van een besluit van de bestuurders, van commissarissen, van de algemene vergadering of van enig ander orgaan; schorsing of ontslag van bestuurders of commissarissen; tijdelijke aanstelling van een of meer bestuurders of commissarissen; tijdelijke afwijking van bepalingen van de statuten; tijdelijke overdracht van aandelen in het kader van beheer. Het oordeel 'wanbeleid' brengt in ieder geval niet met zich dat het bestuur en/ of commissarissen schadeplichtig zijn. Daarvoor is nodig dat komt vast te staan dat het bestuur zijn taak onbehoorlijk heeft vervuld in de zin dat de bestuurder(s) een ernstig verwijt kan worden gemaakt.

Preventie en normering: leren van wanbeleid

Wanbeleid is meer dan een juridisch concept - het is een wake-up call voor organisaties om hun governance serieus te nemen. Door een grondig begrip van de juridische kaders, herkenning van vroege signalen en implementatie van robuuste toezichtstructuren kunnen organisaties wanbeleid voorkomen. Wanneer het toch voorkomt, bieden enquêteprocedures krachtige instrumenten voor herstel en sanering. De preventieve werking van het enquêterecht strekt zich uit tot alle rechtspersonen - niemand wil de volgende worden die door de Ondernemingskamer wordt geconfronteerd met de realiteit van wanbeleid. Dit maakt effectieve corporate governance niet alleen een juridische verplichting, maar ook een strategische noodzaak.