Wijkgericht werken: professionals dicht bij de leefwereld

De wijk als basiseenheid voor zorg en ondersteuning – het klinkt logisch, maar de praktijk blijkt weerbarstiger dan gedacht. Wijkgericht werken betekent een fundamentele verschuiving: weg van de systeemwereld met haar protocollen en procedures, naar de leefwereld waar burgers daadwerkelijk wonen en leven. Het is een beweging die de afgelopen jaren breed is omarmd, van jeugdzorg tot politiewerk, van GGZ tot sociale wijkteams.

Toch is de transformatie allesbehalve voltooid. Organisaties worstelen met de vraag hoe zij hun structuren moeten aanpassen, professionals zoeken naar hun nieuwe rol, en gemeenten proberen grip te krijgen op een veelheid aan samenwerkingspartners. Wijkgericht werken vraagt om een ander organisatieprincipe: niet langer hiërarchisch vanuit de organisatie gedacht, maar organisch vanuit de opgave in de wijk.

Van systeemwereld naar leefwereld: een cultuuromslag

De decentralisaties in het sociale domein hebben wijkgericht werken in een stroomversnelling gebracht. Gemeenten kregen de verantwoordelijkheid voor jeugdzorg, werk en inkomen, en ondersteuning van kwetsbare burgers. De verwachting was helder: dichter bij de burger, meer maatwerk, betere afstemming tussen domeinen. Maar de systeemwereld laat zich niet zomaar omvormen tot leefwereld.

Professionals die jarenlang gewend waren aan strakke kaders en protocollair werken, moeten nu afwegingen maken. Wat is goede zorg in deze specifieke situatie? Welke hulp heeft dit gezin werkelijk nodig? En hoe werk je samen met collega's uit andere disciplines, die weer vanuit hun eigen kaders en financieringsstromen opereren?

Samenwerking als sleutel tot succes

Wijkgericht werken staat of valt met samenwerking. Geen enkele professional kan in zijn eentje complexe multiproblematiek oplossen. De alleenstaande moeder met schulden, opvoedvragen en een zoon die dreigt af te glijden naar criminaliteit – zij heeft baat bij professionals die elkaar kennen, die afstemming zoeken en die vanuit een gedeeld beeld van de situatie opereren.

Toch blijkt die samenwerking in de praktijk lastig. Professionals zijn vaak opgeleid binnen hun eigen vakgebied, werken vanuit verschillende organisaties met eigen protocollen, en worden afgerekend op verschillende prestatie-indicatoren. Echte samenwerking vraagt om het loslaten van de eigen structuur en het centraal stellen van de opgave.

Politie en veiligheid in de wijk

Wijkgericht werken beperkt zich niet tot zorg en welzijn. Ook de politie heeft de wijk ontdekt als werkgebied. Wijkagenten die weten wat er speelt, die contact hebben met bewoners, scholen en jeugdwerkers, kunnen vroegtijdig signaleren en escalatie voorkomen. Deze maatschappelijke integratie van de politie vraagt om een andere houding: niet alleen repressief optreden, maar vooral aanwezig zijn en verbinding zoeken.

De praktijk van opgavegericht werken

In veel gemeenten is de term 'wijkgericht werken' inmiddels verwant geraakt met 'opgavegericht werken'. Bij dat laatste staat niet de organisatiestructuur centraal, maar de concrete maatschappelijke opgave die moet worden aangepakt. Dat kan 'meer groen in de stad' zijn, of 'zelfredzame burgers', of 'veilige speelplekken voor kinderen'.

Kenmerkend voor opgavegericht werken is dat professionals vanuit verschillende disciplines en organisaties samen optrekken rond zo'n opgave. Ze maken afwegingen op basis van de concrete situatie, rekening houdend met beleidsdoelen, vakexpertise en de belangen van betrokken partijen. Het resultaat moet toegevoegde waarde hebben voor wat in de wijk als 'het groter goed' wordt gezien.

Netwerkregie: sturingsfilosofie voor wijkwerk

Wie stuurt eigenlijk in wijkgericht werken? De gemeente heeft formeel de eindverantwoordelijkheid, maar kan onmogelijk alle details bepalen. Zorgaanbieders hebben hun eigen organisaties en verantwoordelijkheden. En professionals op straat moeten per situatie afwegingen maken. Netwerkregie biedt uitkomst: een sturingsfilosofie waarbij partijen op basis van gelijkwaardigheid worden aangesproken op hun verantwoordelijkheden, zonder aangetast te worden in hun autonomie.

Die regievoering vraagt om persoonlijk leiderschap. De netwerkregisseur heeft geen positiemacht, maar moet mensen enthousiasmeren en energie creëren rond een gezamenlijke ambitie. Het is beïnvloeding vanuit een dienende houding, waarbij vertrouwen, transparantie en gelijkwaardigheid tussen partners essentieel zijn.

De toekomst: naar duurzame wijkgemeenschappen

Wijkgericht werken is meer dan een nieuwe manier van organiseren. Het is een beweging die past bij grotere maatschappelijke ontwikkelingen: burgers die meer betrokken willen zijn bij hun omgeving, professionals die op zoek zijn naar betekenisvol werk, en overheden die leren faciliteren in plaats van sturen.

De weg is nog lang. Oude reflexen zitten diep: organisaties die toch weer in silo's terugvallen, professionals die zich verschuilen achter protocollen, bestuurders die bij tegenslag grijpen naar meer controle. Maar overal in Nederland zijn ook mooie voorbeelden te zien van wijken waar het wél lukt. Waar professionals elkaar kennen en vertrouwen, waar bewoners meedenken en meedoen, waar de zorg en ondersteuning echt is afgestemd op wat mensen nodig hebben.

Die voorbeelden laten zien dat wijkgericht werken geen utopie is, maar haalbaar en wenselijk. Het vraagt geduld, lef en vooral: volharding. Want de transformatie naar wijkgericht werken is niet in één keer gerealiseerd. Het is een continu proces van leren, experimenteren, bijstellen en vooral: blijven geloven in de kracht van professionals en burgers die samen werken aan een leefbare wijk.